Powikłania po COVID-19 - jakich narządów
mogą dotyczyć? 

Co prawda COVID-19 zniknął z pierwszych stron gazet, ale nie zniknął z naszego życia. Choć w Polsce od listopada 2022 roku obserwujemy progres zakażeń SARS-CoV-2 i w porównaniu z pierwszymi dwoma latami pandemii odnotowujemy zdecydowanie mniej ciężkich przebiegów choroby, to zdaniem dyrektora generalnego WHO, Tedrosa Adhanoma Ghebreyesusa: „Koronawirus nie zniknął, a COVID-19 wciąż stanowi ogromne wyzwanie dla medycyny, nie możemy więc tracić czujności”. Ghebreyesus wspomina również o jednym z następstw zachorowań na COVID-19, czyli o zespole pocovidowym, znanym także jako long covid, który może się pojawić nawet po średnio ciężkim przebiegu zakażenia. Trzeba zatem pamiętać, że wirus ciągle mutuje, a to oznacza, że być może pozostanie z nami na zawsze^1,2.

Skutki zdrowotne po COVID-19 mogą trwać latami – przestrzegają eksperci. Profesor Nicholas Hart, brytyjski lekarz, który leczył byłego premiera Wielkiej Brytanii, Borisa Johnsona, porównał COVID-19 do polio: „COVID-19 to polio tego pokolenia. Duża liczba pacjentów będzie miała fizyczne, poznawcze i psychologiczne zaburzenia po przebyciu choroby, które będą wymagały długoterminowej opieki”³.

O tym, że należy się liczyć z długotrwałymi skutkami COVID-19, przestrzega wielu ekspertów, śledzących od samego początku przebieg zakażeń SARS-CoV-2. I tak np. chińscy badacze, mający już doświadczenie z innym koronawirusem (SARS), dokładnie przeanalizowali kilkadziesiąt przypadków zakażonych pacjentów i stwierdzili, że nawet 12 lat po przebytej chorobie u 66 z 70 z nich doszło do trwałego uszkodzenia płuc, a ponad połowa zapadała na różne infekcje częściej niż w okresie sprzed zakażenia³. Z kolei profesor Krzysztof Tomasiewicz, kierownik Katedry i Kliniki Chorób Zakaźnych Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, zwraca uwagę, iż „…długoterminowe skutki COVID-19 mogą być wyniszczające nawet dla ludzi młodych i sprawnych lub tych, którzy nie trafili do szpitala mimo objawów początkowych tej choroby, czyli nie tylko po ciężkim przebiegu COVID-19”⁴.

U dorosłych i u dzieci, nie tylko z grup ryzyka

Powikłania po covidzie mogą wystąpić zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Mogą mieć różnorodny charakter i zmieniać się w czasie, pojawiać się u osób, które przechodziły zakażenie ciężko, ale też łagodnie czy nawet bezobjawowo, występować u osób z grup ryzyka oraz u całkiem zdrowych, nieobarczonych wcześniej żadnym innym schorzeniem⁵.

Do najczęstszych powikłań występujących u młodych, zdrowych osób, które przeszły COVID-19, należy postępujące ZMĘCZENIE. Zdarza się, że „ci, dla których przed infekcją bieg na 10 km nie był problemem, teraz z trudem mogą dotrzeć do kuchni. Powikłania mogą trwać latami, uniemożliwiając codzienne funkcjonowanie. Przy czym ciężkość przebiegu infekcji nie wydaje się czynnikiem decydującym o późniejszych powikłaniach” – skomentował sytuację doktor Anthony Fauci, jeden z czołowych ekspertów pandemii⁵.

Nietypowe powikłania po covidzie

Już dziś wiadomo, że powikłania zdrowotne po zakażeniu wirusem SARS-CoV-2 mogą dotyczyć prawie każdego narządu w organizmie. Chodzi nie tylko – jak początkowo sądzono – o układ oddechowy, sercowo-naczyniowy czy nerwowy, lecz także o wiele innych organów. I, jak pokazują wyniki kolejnych badań, objawy pocovidowe mogą wydawać się zdumiewająco odległe od zakażenia SARS-CoV-2, a jednak istnieją dowody, że są właśnie z nim związane. Doktor William W. Li, prezes i główny lekarz Angiogenesis Foundation, i doktor Michael Scherer, protetyk z Sonory w Kalifornii, dowodzą, że przykładowo problemy z dziąsłami i bezkrwawe wypadanie zębów oraz szarzenie płytki zębowej mogą mieć związek z wcześniejszym zakażeniem koronawirusem⁴.

Do innych, mniej typowych powikłań po covidzie należy tzw. twarzowa ślepota, znana jako prozopagnozja. Nazwa pochodzi z greki i stanowi połączenie słów „twarz” (prosopon) i „niemożność rozpoznawania” (agnosia). Zaburzenie polega na tym, że nie rozpoznaje się twarzy osób znajomych, bliskich czy w skrajnych przypadkach nawet własnej! Można też spotkać się z określeniem „syndrom Brada Pitta”, który cierpi na to schorzenie. Prozopagnozji często towarzyszą zaburzenia związane z orientacją w przestrzeni. Wynika to stąd, że za te zdolności odpowiadają położone blisko siebie rejony w płatach skroniowych⁹.

Wypadanie włosów (tzw. łysienie telogenowe, kiedy większość włosów znajduje się w stanie spoczynku, a łysienie ma miejsce np. na skutek długotrwałego stresu), parestezje, czyli nietypowe odczucia skórne bez konkretnej przyczyny (mrowienie, swędzenie), „ucho covidowe” (szumy, dzwonienie w uszach, wyraźne pogorszenie słuchu) – to kolejne mniej typowe powikłania po covidzie⁵.
 

Grupy najbardziej narażone na powikłania pocovidowe

Do grup, które są narażone na zwiększone ryzyko powikłań po zakażeniu wirusem SARS-CoV-2 i długo utrzymujących się objawów, należą osoby starsze, osoby ze schorzeniami towarzyszącymi, diabetycy, pacjenci z przewlekłymi schorzeniami układu oddechowego (np. POChP, mukowiscydoza), układu sercowo-naczyniowego, z chorobami nerek, ze schorzeniami neurologicznymi, osoby z otyłością, ciężką astmą, obniżoną odpornością (wrodzoną lub nabytą)¹⁰.

Osobom, które przeszły zakażenie koronawirusem oraz przez długi czas utrzymują się u nich powikłania po covid – zalecana jest odpowiednia rehabilitacja. Jej celem jest zniwelowanie skutków choroby i pomoc pacjentom w powrocie do zdrowia, pełnej formy, aktywności dnia codziennego. Wskazane jest, aby osoby po przebytej chorobie COVID-19 miały indywidualnie dobrany przez personel medyczny program rehabilitacji uwzględniający ich potrzeby zdrowotne. Powinien on obejmować ćwiczenia ukierunkowane na poprawę wydolności i sprawności oddechowej, ogólnej sprawności fizycznej, jak również wsparcie zdrowia psychicznego. Krajowa Izba Fizjoterapeutów we współpracy z WHO przygotowała też poradnik pt. Wsparcie w samodzielnej rehabilitacji po przebyciu choroby związanej z COVID-19, uwzględniający ćwiczenia rehabilitacyjne do samodzielnego wykonywania w domu¹¹.
 

COVID-19 – skutki nie tylko zdrowotne

Pandemia przyczyniła się do wielu niekorzystnych zmian w ochronie zdrowia – np. już w pierwszym roku pandemii (2020) o 30 proc. – w stosunku do roku 2019 – spadła liczba pacjentów korzystających z rehabilitacji kardiologicznej, badań mammograficznych, cytologicznych, znacznie zmniejszyła się liczba nowych rozpoznań nowotworów, ze względu na trudniejszy dostęp do lekarzy i do świadczeń¹².

Z powodu pandemii ucierpiały gospodarki wielu krajów. Na ten temat powstały liczne raporty. Jednym z nich jest dokument opracowany przez Departament Tematyczny ds. Polityki, Gospodarki, Nauki i Jakości Życia, na wniosek Komisji Specjalnej ds. Pandemii COVID-19. W dokumencie znalazły się zalecenia dotyczące m.in. sytuacji społecznej i zawodowej młodych ludzi, zaspokajania potrzeb osób starszych, przemocy wobec kobiet, dyskryminacji niepełnosprawnych, polepszenia dobrostanu w różnych grupach wiekowych oraz zawodowych¹³.