Sygnały alarmowe związane z zespołem pocovidowym (long covid)

Wiele osób spośród tych, które przebyły zakażenie wirusem SARS-CoV-2, nie wraca do zdrowia w pełni. Ozdrowieńcy w kilka, a nawet kilkanaście tygodni po przebyciu COVID-19 zgłaszali lekarzom objawy, które mogły być kojarzone z wcześniejszym zakażeniem. Dotyczyło to pacjentów, którzy przechodzili chorobę ciężko i byli hospitalizowani, ale także osób, u których zakażenie miało przebieg łagodny, a nawet bezobjawowy – zarówno dorosłych, jak i dzieci^1,2.

Problem okazał się na tyle poważny, że Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) oficjalnie uznała grupę tych niepokojących objawów za tzw. long covid³. Takiego określenia, w maju 2020 roku, jako pierwsza użyła dr Elisa Perego z Lombardii, opisując na Twitterze swoją długo trwającą chorobę i wyszczególniając jej symptomy. Miesiąc później termin został przejęty przez media drukowane, zaczął się również pojawiać w fachowej literaturze medycznej⁴.

 

Long covid, czyli niepokojące objawy

Nie sposób wymienić wszystkie objawy, gdyż już dziś ich liczbę szacuje się na… ponad 200! Ponadto mogą one być zróżnicowane – zależnie od tego, w jakiej grupie wiekowej występują. Dodatkowo wciąż trwają badania nad możliwością pojawienia się kolejnych².

Zgodnie z definicją WHO o zespole pocovidowym znanym pod nazwą long covid możemy mówić w przypadku, kiedy objawy utrzymują się w okresie trzech miesięcy od wykrycia zakażenia lub po trzech miesiącach pojawiają się nowe, utrzymujące się przez co najmniej dwa miesiące, oraz nie można ich wyjaśnić żadną inną chorobą³.

Chociaż objawy pocovidowe występują zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, mogą mieć różnorodny charakter i zmieniać się w czasie, pojawiać się u osób, które przechodziły zakażenie ciężko, ale też u tych, u których infekcja miała przebieg łagodny lub bezobjawowy. To znacznie większe ryzyko przedłużających się objawów występuje u osób starszych, pacjentów obciążonych schorzeniami przewlekłymi, z obniżoną odpornością, leczonych onkologicznie, hospitalizowanych w czasie trwającego zakażenia, chorych po udarach i zawałach, osób otyłych, osób przyjmujących leki immunosupresyjne².

Wielość i różnorodność objawów

Objawy zgłaszane przez pacjentów po przebyciu zakażenia wirusem SARS-CoV-2 są często wielonarządowe, wieloukładowe, a ich lista z pewnością nie jest zamknięta, gdyż badacze wciąż wskazują na kolejne. To oznacza, że long covid cały czas pozostaje wielką tajemnicą. Długoterminowe skutki przejścia COVID-19 pojawiają się na taką skalę, że mogą przekroczyć możliwości systemów opieki zdrowotnej, zwłaszcza w krajach o niskich i średnich dochodach – przestrzegają eksperci¹.

Oprócz najczęściej zgłaszanych objawów postcovidowych – m.in. zmęczenia, osłabienia zaburzeń poznawczych („mgła mózgowa”), kaszlu, uczucia duszności, ucisku i bólów w klatce piersiowej, zaburzeń węchu czy smaku – opisywano też takie objawy, jak zapalenie mięśnia sercowego, powikłania zakrzepowe czy poinfekcyjne zapalenie mózgu².

Jednym z ostatnio odkrytych objawów long covidu może być słabsza jakość plemników w nasieniu u mężczyzn. Poinformowała o tym – podczas 39. spotkania Europejskiego Towarzystwa Reprodukcji Człowieka i Embriologii (ang. European Society of Human Reproduction and Embryology, ESHRE) w Kopenhadze – autorka badania, prof. Rocío Núñez-Calonge z Grupo Internacional de Reproducción w Hiszpanii. Z badań wynika, że objętość ejakulatu u przebadanych mężczyzn zmniejszyła się o ok. 20 proc., o prawie 30 proc. spadła koncentracja plemników w nasieniu, a ich ruchliwość zmniejszyła się o ok. 10 proc.⁷.

 

Long covid

W każdym przypadku, niezależnie od tego, czy COVID-19 był przebyty objawowo, czy bezobjawowo, jeśli objawy infekcji się utrzymują albo pojawiły się nowe, konieczna jest konsultacja z lekarzem. Na podstawie wywiadu oraz badania podstawowego będzie on mógł określić, czy wskazane lub konieczne są badania laboratoryjne (morfologia, badanie moczu, ewentualnie badania obejmujące elektrolity, enzymy wątrobowe i parametry funkcji nerek, białko CRP, hormony tarczycy, D-dimery, troponiny) lub inne (np. RTG klatki piersiowej, EKG). W zależności od stwierdzonych nieprawidłowości, lekarz rodzinny będzie mógł też skierować pacjenta na konsultacje u specjalistów. Badania dodatkowe nie zawsze są konieczne, ale mogą pomóc w ustaleniu przyczyny dolegliwości (jaki narząd czy układ został najbardziej zaatakowany) oraz wykluczyć ciężkie powikłania, np. zawał mięśnia sercowego czy chorobę zakrzepowo-zatorową⁸.

Long covid – co można zrobić? 

Biorąc pod uwagę, że objawy long covid mogą dotyczyć wielu narządów i układów, wymaga on podejścia multidyscyplinarnego i zindywidualizowanego. W przypadku łagodnych dolegliwości zazwyczaj wystarczy leczenie objawowe – środki przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe, preparaty do stosowania miejscowego, np. syropy przeciwkaszlowe, płyny do płukania gardła⁹. Warto pamiętać, iż dolegliwości zawsze warto skonsultować z lekarzem.

Leczenie niefarmakologiczne obejmuje modyfikację stylu życia. Zaleca się lekką dietę bogatą w składniki odżywcze, dużo wypoczynku, dobrej jakości sen, stosowanie technik relaksacyjnych, aktywność fizyczną dostosowaną do możliwości chorego. Czasami wskazane jest (po konsultacji z lekarzem) stosowanie suplementacji witamin czy mikroelementów, wzmacniających odporność organizmu⁹.

Pakiet zaleceń odnoszących się do monitorowania stanu zdrowia osób po przebytym zakażeniu COVID-19 przygotowała Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, we współpracy z grupą ekspertów w dziedzinie POZ, pulmonologii, kardiologii, neurologii i fizjoterapii. Pakiet jest stale aktualizowany⁹.

Z myślą o „pocovidowcach” powstał poradnik „Wsparcie w samodzielnej rehabilitacji po przebyciu choroby związanej z COVID-19”, opracowany przez Biuro Regionalne WHO dla Europy, a przetłumaczony i udostępniony polskim pacjentom przez ekspertów Krajowej Izby Fizjoterapeutów¹⁰.

„Zakres zgłaszanych objawów i niezdolność do stawiania jednoznacznych rokowań wprawia w zakłopotanie badaczy long covidu i post-covidu, mimo że zakres wyzwań wydawał się coraz klarowniejszy” – powiedział w wywiadzie dla „Washington Post” szef WHO, dr Tedros Adhanom Ghebreyesus¹¹.

Dlatego tak ważne są dalsze badania dotyczące long covidu, poszukiwanie nowych metod terapeutycznych, a przede wszystkim stosowanie się do zasad profilaktyki, bo przecież lepiej zapobiegać niż leczyć.