Powikłania kardiologiczne należą do jednych z trzech, poza powikłaniami układu oddechowego i neurologicznego, najczęściej występujących po zakażeniu koronawirusem u osób dorosłych. Mogą się pojawiać niezależnie od ciężkości i ogólnego przebiegu COVID-19 oraz niezależnie od czasu pierwszego rozpoznania zakażenia. Post-COVID-19 heart syndrome może być pierwszym wskaźnikiem przebytego, nawet kilka czy kilkanaście miesięcy wcześniej, zakażenia wirusem SARS-CoV-21. Zakażenie koronawirusem może wyzwolić przebieg niektórych schorzeń serca lub zaostrzyć te już istniejące. Osoby, które wcześniej chorowały na schorzenia kardiologiczne, będą ciężej przechodziły zakażenie i miały ciężej przebiegające powikłania. Do powikłań kardiologicznych dochodzi również u osób młodych, przed zakażeniem zdrowych i wydolnych fizycznie (także sportowców)2:
Zapalenie mięśnia sercowego może być jednym z poważniejszych powikłań tego narządu po zakażeniu wirusem SARS-CoV-2. Zakażenia wirusowe są bowiem dość częstą przyczyną zapalenia mięśnia sercowego i np. występują po przejściu grypy. Wirus, atakując ściany mięśnia sercowego, może powodować jego czasowe lub trwałe uszkodzenie, co objawia się osłabieniem siły skurczowej mięśnia sercowego lub zaburzeniem jego stymulacji elektrycznej4. Choroba może mieć przebieg ostry, przewlekły lub piorunujący5.
Chroniczne osłabienie i zmęczenie, duszności, bóle w klatce piersiowej, nudności, wymioty, zawroty głowy, zasłabnięcia – po przejściu zakażenia wirusem SARS-CoV-2 są wskazaniem do wykonania specjalistycznych badań, a utrata przytomności świadczy o bezpośrednim zagrożeniu życia2.
Na ryzyko pocovidowego zapalenia mięśnia sercowego są narażeni szczególnie pacjenci z istniejącą już chorobą układu krążenia, ale obawy naukowców budzi fakt, że zapalenie mięśnia sercowego występuje również u młodych sportowców, którzy wcześniej przeszli zakażenie koronawirusem, i to bezobjawowo lub skąpoobjawowo6.
Zaburzenia rytmu serca są – obok zapalenia mięśnia sercowego, niewydolności serca i powikłań zakrzepowo-zatorowych – najczęstszymi powikłaniami kardiologicznymi po COVID-19. Najczęstszym z nich jest tachykardia (zbyt szybkie bicie serca, częstość rytmu powyżej 90 dla tachykardii zatokowej), która może wynikać z arytmii komorowej bądź nadkomorowej.
Objawy tachykardii to m.in.7:
Jak wskazują eksperci, pacjenci hospitalizowani z powodu COVID-19 mają od 2 do 3 razy większe ryzyko wystąpienia zaburzeń rytmu serca, natomiast u pacjentów leczonych na OIOM-ie to ryzyko zwiększa się do 5–8 razy. Lekarz zajmujący się pacjentem pocovidowym powinien brać pod uwagę, że tachykardia może występować w innych chorobach, np. w schorzeniach tarczycy (nadczynność) czy w zaburzeniach elektrolitowych7.
U pacjentów z arytmiami może dochodzić do epizodów migotania przedsionków, co może stanowić zagrożenie życia7,8.
Zakrzepica kojarzona jest zwykle z zakrzepicą żylną kończyn dolnych, ale choroba zakrzepowo-zatorowa to dużo poważniejszy stan, w którym do zmian zakrzepowych dochodzi w wielu naczyniach i na ich podłożu mogą się rozwinąć zagrażające życiu powikłania, np. nadciśnienie płucne. Do choroby zakrzepowo-zatorowej dochodzi, gdy zostaje uszkodzony śródbłonek wyściełający naczynia, co często ma miejsce w przebiegu infekcji. Z kolei podwyższony poziom D-dimerów (białkowych produktów degradacji usieciowanej fibryny) można zaobserwować podczas rozpuszczania skrzepu. Zaobserwowano, że wyższy poziom D-dimerów występuje u osób wcześniej zakażonych wirusem SARS-CoV-2 (nawet tych, którzy COVID-19 przeszli łagodnie lub wręcz bezobjawowo) w kilka miesięcy po wyzdrowieniu9,10.
Nietolerancja wysiłku, duszność, uczucie ciężkości w kończynach dolnych, obrzęki nóg (zwłaszcza niesymetryczne), pojawianie się nowych żylaków i przebarwień mogą być sygnałami sugerującymi chorobę zakrzepowo-zatorową, co może stanowić wskazanie do wykonania pomiaru D-dimerów po konsultacji lekarskiej, a w przypadku dużego ryzyka choroby zakrzepowo-zatorowej – TK tętnic płucnych9,11.
COVID-19 może zwiększać ryzyko zarówno żylnej, jak i tętniczej choroby zakrzepowo-zatorowej – z powodu nadmiernego stanu zapalnego, niedotlenienia, unieruchomienia czy rozlanego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego12.
Wirus SARS-CoV-2, chociaż mówi się o nim coraz mniej, nie zniknął z naszego życia – ciągle mutuje i pojawiają się jego nowe warianty13. Przed ciężkim przebiegiem choroby COVID-19 chronią szczepienia. Dostępne szczepionki adaptowane są do dominującego obecnie wariantu Omikron i można je stosować od 6. miesiąca życia14,15.
1. Gasecka A., Pruc M., Kukuła K. i wsp., Post-COVID-19 heart syndrome, Cardiol J., 2021; 28(2): 353–354, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8078939 (dostęp: 3 sierpnia 2023).
2. Tycińska A., Powikłania kardiologiczne u pacjentów z COVID-19, https://www.termedia.pl/nadcisnienietetnicze/Powiklania-kardiologiczne-u-pacjentow-z-COVID-19,42462.html (dostęp: 3 sierpnia 2023).
3. Ho J.S., Sia C.-H., Chan M.Y. i wsp., Coronavirus-induced myocarditis: a meta-summary of cases, Heart Lung, 2020; 49: 681–685.
4. Bogaczyk G., Wirusolog: ryzyko zapalenia mięśnia sercowego po COVID-19 jest wiele razy wyższe niż po szczepieniu, https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C95125%2Cwirusolog-ryzyko-zapalenia-miesnia-sercowego-po-covid-19-jest-wiele-razy https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C95125%2Cwirusolog-ryzyko-zapalenia-miesnia-sercowego-po-covid-19-jest-wiele-razy (dostęp: 3 sierpnia 2023).
5. Yajima T., Knowlton K.U., Viral myocarditis: from the perspective of the virus, Circulation, 2009; 119(19); 2615–2624.
6. Lindner D., Fitzek A., Bräuninger H. i wsp., Association of Cardaic Infection with SARS-CoV-2 in Confirmed COVID-19 Autopsy Cases, JAMA Cardiology, 2020; 5(11): 1281–1285, https://jamanetwork.com/journals/jamacardiology/fullarticle/2768914 (dostęp: 3 sierpnia 2023).
7. Kurzyńska E., Szybkie bicie serca: jedna z częstszych dolegliwości zgłaszanych po COVID-19, https://pulsmedycyny.pl/szybkie-bicie-serca-jedna-z-czestszych-dolegliwosci-zglaszanych-po-covid-19-1150818 (dostęp: 3 sierpnia 2023).
8. Gopinathannair R., Merchant F.M., Lakkireddy D.R. i wsp., COVID-19 and cardiac arrhythmias: a global perspective on arrythmia characteristics and management strategies, J Interv Card Electrophysiol, 2020; 59(2): 392–336.
9. Wysocka M., Powikłania zakrzepowe po COVID-19. Kiedy i na co zwrócić uwagę, https://zdrowie.pap.pl/byc-zdrowym/powiklania-zakrzepowe-po-covid-19-kiedy-i-na-co-zwrocic-uwage (dostęp: 3 sierpnia 2023).
10. The Guardian, Covid linked to 33-fold increase in risk of potentially fatal blood clot, https://www.theguardian.com/world/2022/apr/06/covid-linked-33-fold-increase-risk-pulmonary-embolism-dvt (dostęp: 3 sierpnia 2023).
11. Winiarska-Filipek A., Gąsior Z., Zatorowość płucna i zakrzepica w dobie pandemii COVID-19, https://podyplomie.pl/kardiologia/36484,zatorowosc-plucna-i-zakrzepica-w-dobie-pandemii-covid-19 (dostęp: 3 sierpnia 2023).
12. Klok F.A., Kruip M.J.H.A., van der Meer N.J.M. i wsp., Incidence of thrombotic complications in critically ill ICU patients with COVID-19, Thromb Res, 2020; 191: 145–147, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7146714 (dostęp: 3 sierpnia 2023).
13. Gray R., Covid-19 variants: Five things to know about how coronavirus is evolving, Horizon The EU Research & Innovation Magazine, https://ec.europa.eu/research-and-innovation/en/horizon-magazine/covid-19-variants-five-things-know-about-how-coronavirus-evolving (dostęp: 3 sierpnia 2023).
14. Serwis Ministerstwa Zdrowia, Komunikat nr 33 Ministra Zdrowia w sprawie podania trzeciej dawki przypominającej szczepionki przeciw COVID-19, https://www.gov.pl/web/zdrowie/komunikat-nr-33-ministra-zdrowia-w-sprawie-podania-trzeciej-dawki-przypominajacej-szczepionki-przeciw-covid-19 (dostęp: 3 sierpnia 2023).
15. Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, Szczepienia dzieci, www.gov.pl/web/szczepimysie/szczepimy-dzieci (dostęp: 3 sierpnia 2023).
DOWIEDZ SIĘ, JAK ZAPISAĆ SIĘ NA SZCZEPIENIE PRZECIW COVID-19
Informacja dotycząca organizacji programu szczepień przeciw COVID-19 znajduje się w Komunikacie Ministra Zdrowia nr 34 z dnia 17.11.2023 r.
Sprawdź informacje na: