Dlaczego wciąż warto się szczepić
przeciwko COVID-19

5 maja 2023 roku Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) zniosła stan zagrożenia epidemicznego spowodowany zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 o zasięgu międzynarodowym. Z kolei na terenie Polski stan zagrożenia epidemicznego będący wynikiem licznych i poważnych zakażeń wirusem SARS-CoV-2 został odwołany rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dniem 1 lipca 2023 roku. Mimo to dyrektor generalny WHO, dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, podkreśla, że koronawirus wciąż stanowi zagrożenie dla milionów ludzi na całym świecie, w dalszym ciągu mutuje i może zabijać. Ryzyko pojawienia się nowych wariantów, które mogą powodować gwałtowne przyrosty zachorowań i zgonów, jest ogromne^1,2.

„Zamiast sądzić, że to już koniec i porzucać działania ochronne, bo najgorsze jest już za nami, lepiej, by każdy z nas zachował czujność” – przestrzega „The Lancet”³.

A zachowanie czujności to podejmowanie działań, które mogą nas uchronić przed ciężkim przebiegiem zakażenia, jeśli dojdzie do infekcji. Skutecznym sposobem zapobiegania takiemu przebiegowi COVID-19 są szczepienia. Nawet jeśli do zakażenia dojdzie po szczepieniu, to przebieg choroby będzie łagodny lub bezobjawowy. Szczepienia odgrywają kluczową rolę w ratowaniu zdrowia i życia, ograniczaniu pandemii, a patrząc bardziej perspektywicznie – także w ochronie systemów opieki zdrowotnej i odbudowie struktur gospodarczych⁴.

Szczepienia przeciwko COVID-19 w Unii Europejskiej rozpoczęły się 27 grudnia 2020 roku. Choć presja odnośnie do ich wprowadzenia była bardzo duża, to szczepionki były i są opracowywane według tych samych standardów jakości, bezpieczeństwa i skuteczności, co wszystkie inne preparaty tego rodzaju. Procedury zawsze wyglądają tak, że gdy ocena naukowa dowiedzie najwyższych norm bezpieczeństwa i skuteczności, EMA (ang. European Medicines Agency – Europejska Agencja ds. Leków) wydaje rekomendacje dla krajów Unii Europejskiej. Szczepionki są dopuszczane do obiegu tylko wówczas, gdy dowody naukowe wykażą, że korzyści z ich stosowania przewyższają ewentualne ryzyko⁵.

Rodzaje szczepionek

Szczepionki przeciwko COVID-19 mogą się różnić między sobą ze względu na mechanizm działania. I tak szczepionki mRNA zostały utworzone według nowoczesnej technologii – w tym przypadku w szczepionce nie ma wirusa (pod żadną postacią), tylko informacyjny fragment RNA (mRNA), który instruuje organizm, jak ma wytworzyć białko charakterystyczne dla koronawirusa (na przykład białko kolca, zwane białkiem S). W ten sposób układ odpornościowy uczy się, jak rozpoznać i zwalczyć wirusa, jeśli dojdzie do styczności z nim. Szczepionki wektorowe zawierają nieszkodliwy, dezaktywowany wirus, który stanowi „opakowanie” dla właściwego materiału genetycznego innego wirusa, przeciwko któremu chcemy uzyskać odporność odpowiedź immunologiczną, w tym przeciwciała ochronne. Szczepionki białkowe zawierają fragmenty białka specyficznego dla wirusa. To wystarczy, by układ odpornościowy potraktował je jak wirusa i odpowiedział, wytwarzając naturalną obronę przeciwko chorobie COVID-19. Szczepionki adaptowane, stworzone na bazie wirusa SARS-CoV-2, zaktualizowane dla wariantu Omikron i jego podwariantów. Szczepionki te były przeznaczone do stosowania jako dawki przypominające oraz u osób, które ukończyły co najmniej serię podstawową, jednak zgodnie z ostatnimi zaleceniami, mają one zastosowanie w serii podstawowej oraz jako dawki przypominające. Do stosowania zarówno przeciwko oryginalnemu koronawirusowi, jak i wariantowi Omikron (i jego podwariantom) służą szczepionki biwalentne⁵.

Wszystkie szczepionki są podawane w odpowiednich schematach, różniących się m.in. w zależności od wieku, stanu zdrowia, stanu układu odpornościowego osób szczepionych. Zadaniem każdej z nich jest ochrona przed ciężkim przebiegiem zakażenia koronawirusem, zapobieganie hospitalizacjom i zgonom^4,5.

Aktualny schemat szczepień jest dostępny na portalu: https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jak-wygladaja-schematy-szczepien-przeciw-covid-19.

Niewykluczone, że te wytyczne niebawem mogą się zmienić. Światowe organizacje działające w obszarze zdrowia – WHO (ang. World Health Organization), EMA (ang. European Medicines Agency) i VRBPAC (ang. Vaccines and Related Biological Products Advisory) – wydały zalecenia, które mogą ukształtować program szczepień przeciw COVID-19, aby zamiast dawek przypominających była tylko jedna dawka szczepionki, podobnie jak to jest w przypadku szczepionki przeciwko grypie. Taka szczepionka miałaby być podawana corocznie lub częściej (u pewnych grup osób, zależnie od rekomendacji) i miałaby być stworzona na podstawie najliczniej krążących szczepów wirusa (podobnie jak w przypadku sezonowej szczepionki przeciwko grypie)⁸.

Jednak to jeszcze nie wszystko, trwają bowiem badania nad stworzeniem jednego rozwiązania, łączącego szczepionkę przeciwko koronawirusowi i szczepionkę przeciwko grypie. Jest to uzasadnione, tym bardziej że oba zakażenia występują sezonowo. I tak właśnie już całkiem niedługo mogą wyglądać szczepienia przeciwko COVID-19⁹.
 

Odporność populacyjna

To określenie (inaczej odporność stadna, zbiorowiskowa, grupowa, wspólnotowa) oznacza ochronę osób nieuodpornionych wobec działania jakiegoś patogenu – dzięki zaszczepieniu wysokiego odsetka danej populacji. Próg odporności zbiorowiskowej jest definiowany jako odsetek uodpornionych w populacji, po osiągnięciu którego liczba nowych zakażeń zaczyna się zmniejszać. Zwykle wynosi on 90–95 proc. Jednak procentowy wskaźnik osób zaszczepionych ma różną wartość w zależności od jednostki chorobowej. Im bardziej zakaźny patogen, tym większy próg odporności. W przypadku COVID-19 jest on oceniany na co najmniej 80 proc.¹⁰.
 

Tymczasem dr Anthony Fauci, specjalista chorób zakaźnych, były doradca prezydentów Stanów Zjednoczonych, uważa, że uzyskanie odporności stadnej dla COVID-19 może być niemożliwe ze względu na zdolność wirusa do ciągłego mutowania i często bezobjawowe przenoszenie. A samo przechorowanie koronawirusa nie daje pełnej ochrony przed ponownym zakażeniem. „Naszym celem” – mówi Fauci – „nie powinna więc być nieuchwytna idea odporności stada, ale raczej kontrola nad wirusem. A ta ostatnia pozostaje jak najbardziej w naszym zasięgu. Powrót do normalności jest możliwy nawet bez osiągnięcia klasycznej odporności populacyjnej. Dlatego tak ważne są badania nad opracowaniem nowych, bardziej uniwersalnych szczepionek, które mogłyby chronić przed różnymi wariantami koronawirusa. Jeśli to się uda, będziemy mogli uzyskać znaczną kontrolę nad wirusem i osiągnąć odporność populacyjną”¹¹.
 

Ozdrowieńcy też powinni się szczepić

Zakażenie i przechorowanie koronawirusa nie gwarantują, że nie ulegnie się ponownemu zakażeniu. Status tzw. ozdrowieńca nie zabezpiecza bowiem przed wirusem tak, jak zabezpiecza szczepionka. Ryzyko jest nadal duże, a odporność nabyta po przechorowaniu może być bardzo słaba, np. u osób starszych, z niedoborami odporności, których organizm wytwarza mniej przeciwciał^12,13.

Dla takich osób, nawet jeśli są ozdrowieńcami, zaszczepienie się jest wskazane. Zaszczepienie się ozdrowieńca będzie bowiem silnym bodźcem dla organizmu do produkcji nowych przeciwciał i tworzenia się stabilniejszej odporności. Szczepienie ozdrowieńców należy realizować w odstępie 1–3 miesięcy od infekcji (decyzję podejmuje lekarz). Mogą oni również szczepić się dawkami przypominającymi^12,13.

Co prawda ponowne zachorowania w pierwszych miesiącach po zakażeniu zdarzają się rzadko, jednak w okresie późniejszym ryzyko wzrasta. Z danych amerykańskiego Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorób (ang. Centers for Disease Control and Prevention, CDC) wynika, że ozdrowieńcy niezaszczepieni byli około 3 razy bardziej narażeni na ryzyko reinfekcji w porównaniu z zaszczepionymi^14,15.

Szczepionki są bezpieczne

Aktualnie stosowane szczepionki przeciwko COVID-19 dostępne obecnie w Europie, a więc i w Polsce, są bezpieczne. Zostało to dowiedzione w kontrolowanych badaniach klinicznych, które były podstawą dopuszczenia do obrotu, po ocenie Europejskiej Agencji ds. Leków (EMA). To, że pierwsze szczepionki, jakie zaczęły się pojawiać tuż po wybuchu pandemii, tak szybko mogły trafić do wielu krajów, było wynikiem niezwykłego wysiłku ich twórców i zaangażowania licznych ośrodków badawczych. Bezpieczeństwo szczepionek było i jest stale monitorowane w ramach wzmożonego nadzoru nad niepożądanymi odczynami poszczepiennymi (NOP), które – jeśli się zdarzają – zwykle mają postać łagodnych odczynów miejscowych, a takie jak gorączka, bóle mięśni i stawów mijają
w ciągu 2–3 dni^7,16.

Aby szczepionka faktycznie chroniła przed zakażeniem i ewentualnymi powikłaniami, konieczny jest pełen cykl (ustalony z lekarzem), łącznie z dawkami przypominającymi, według przyjętego harmonogramu. Należy szczepić się taką szczepionką, jaką w danym momencie dysponuje punkt szczepień⁴.

Szczególną czujność powinni zachować ozdrowieńcy, gdyż u nich istnieje większe ryzyko reinfekcji wariantem Omikron, niż miało to miejsce w przypadku poprzednich mutacji wirusa. Wariant ten może być około 3 razy bardziej zaraźliwy niż poprzednie mutacje – a to dotyczy już nie tylko ozdrowieńców. Zakażały się nim nawet osoby o wysokim poziomie odporności¹⁷.

Kluczowe narzędzie w zwalczaniu SARS-CoV-2 i jego kolejnych mutacji to szczepienia, a płynące   z nich korzyści są ogromne. Osoby, które się szczepią, ratują zdrowie, a nawet życie, sobie i innym (każdy zaszczepiony to potencjalnie od kilku do kilkunastu osób uchronionych przed zakażeniem i jego konsekwencjami) oraz przyczyniają się do kontroli nad wirusem na świecie. Dzięki szczepieniom powrót do normalności jest szybszy, co oznacza nie tylko pozbycie się maseczek i ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu, lecz także dalszy rozwój gospodarczy i poprawę jakości życia całego społeczeństwa¹⁸.